Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ

Özet

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından yayımlanan “Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ”, bankacılık sektörünün çevresel sürdürülebilirliğe katkısını izlemeye ve ölçmeye yönelik önemli bir düzenlemedir. Tebliğ doğrultusunda bankaların bilanço içi varlıkları, teknik tarama kriterleri doğrultusunda “uygun” olarak; çevreye önemli zarar vermeme (DNSH) ilkesi ve asgari sosyal güvenlik standartlarına uyum kriterlerine göre ise “uyumlu” olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma doğrultusunda, Yeşil Varlık Oranı ve tamamlayıcı nitelikteki diğer anahtar performans göstergeleri hesaplanarak raporlanmak zorundadır. Böylece, potansiyel olarak yeşil görünen faaliyetlerin gerçekten sürdürülebilir olanlardan ayrıştırılması, şeffaflık, karşılaştırabilirlik sağlanabilmesi ve sürdürülebilir finansmanın teşvik edilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yeşil varlık oranı, BDDK, uygun varlık, uyumlu varlık.

1. Giriş

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından hazırlanan Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ 11.04.2025 tarihli ve 32867 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. BDDK tarafından hazırlanan Tebliğ kapsamında bankalar, yeşil varlık oranı başta olmak üzere çevresel performanslarını gösterecek belirli göstergeleri hesaplayacak ve raporlayacaktır. Tebliğ kapsamında bankaların çevresel sürdürülebilirliğe yönelik finansman faaliyetlerinin şeffaf ve ölçülebilir biçimde raporlanması amaçlanmaktadır. “Uygun” ve “uyumlu” varlık ayrımı üzerinden, teknik olarak taksonomiye giren fakat çevresel ve sosyal kriterleri karşılamayan faaliyetlerin nasıl sınıflandırıldığı açıklanmakta; yeşil varlık oranı hesaplamasının dayandığı ikincil performans göstergeleri ele alınmaktadır.

BDDK tarafından yayımlanan Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ, sürdürülebilir finansın ölçülmesinde kritik önem taşımaktadır. Varlık sınıflandırmalarına ilişkin teknik kriterlerin bulunduğu ve taslak Tebliğ’de yer alan EK:1, EK:2 ve EK:3 belgelerinin Resmî Gazete’de yayımlanan Tebliğ metninde yer almaması uygulamada belirsizlik yaratmaktadır. Özellikle “uygun” ve “uyumlu” varlıkların belirlenmesinde kullanılan Teknik Tarama Kriterlerinin nasıl değerlendirileceğine ilişkin net bir yönlendirme sunulmamıştır. Bu durum, bankaların Yeşil Varlık Oranı hesaplamalarında yorum farklılıklarına neden olabilecek ve karşılaştırılabilirliği sınırlayabilecek bir boşluk oluşturmaktadır. Bu yazıda, örnek senaryolarla söz konusu hesaplamalar gösterilmiş; uygulamada kullanılan teknik ve sosyal kriterler 2023 tarihli Taslak Tebliğ’de yer alan EK:1, EK:2 ve EK:3’teki haliyle esas alınmıştır.

2. Yeşil Varlık Tanımı

Yeşil varlıklar, çevresel sürdürülebilirliği artırmayı hedefleyen ve bu doğrultuda belirli kriterlere uyan yatırımlar ve projeleri ifade eder. Sadece finansal kazanç sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda çevresel ve sosyal fayda sağlar. Yeşil projeler, çeşitlilik arz etmekle birlikte, aşağıdaki şekilde örneklendirebilir:

•  Yenilenebilir enerji santralleri,

•  Sürdürülebilir tarım projeleri,

•  Enerji verimli binalar ve altyapılar,

•  Atık yönetimi ve geri dönüşüm projeleri,

•  Karasal ve su biyoçeşitliliğinin korunması,

•  Eko-verimli ve/veya döngüsel ekonomiye uyarlanmış ürünler, üretim teknolojileri ve süreçleri.

3.Yeşil Varlık Oranı

Yeşil Varlık Oranı, bir banka ya da kurumun çevresel açıdan sürdürülebilir yatırımlarının, toplam varlıkları içindeki payını ortaya koyan bir göstergedir. Bu gösterge, finansal kuruluşların çevresel hedeflere hangi seviyede destek verdiğini ve bu kapsamda ne kadar kaynak tahsis ettiğini ölçmeye yarayan önemli bir performans kriteridir.

Yayımlanan Tebliğ ile, bankaların çevresel sürdürülebilirlik uyum düzeyi ve çevresel hedeflere katkısı, nasıl ve ne ölçüde dikkate aldığını ve bunlara ne düzeyde katkı sağladığını gösteren oranlar, anahtar performans göstergeleri olarak tanımlanmaktadır. Bankaların sürdürülebilir finansman faaliyetlerini nicel olarak değerlendirebilmek amacıyla, performans göstergesi olarak Yeşil Varlık Oranı belirlenmiştir. Söz konusu oran, bankaların konsolide olmayan bilançolarında yer alan uyumlu varlıkların, belirlenen kapsam dahilindeki toplam varlıklara oranlanması yoluyla hesaplanmaktadır. Yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklar, bilanço içindeki finansal varlıklardan; merkez bankaları, kamu idareleri ve uluslararası kuruluşlara yönelik alacaklar ile alım-satım amaçlı varlıklar hariç tutularak belirlenmekte, kalan varlıkların itfa edilmiş maliyet üzerinden hesaplanan brüt değerleri esas alınmaktadır.

3.1. Uygun Varlıklar ve Uyumlu Varlıklar Tanımı

3.1.1. Uygun Varlıklar

Uygun Varlıklar, Avrupa Birliği Taksonomisi’nde ve/veya Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından yayımlanan teknik tarama kriterlerinde yer alan ekonomik faaliyetlere dayanan varlıklardır. Söz konusu faaliyetlerin teknik kriterlere tamamen uyup uymadığına bakılmaksızın, bu faaliyetler kapsamında değerlendirilen tüm finansal varlıklar “uygun varlık” olarak sınıflandırılır. Bu kapsamda, yalnızca potansiyel olarak çevresel sürdürülebilirlik taşıyan yatırımlar ifade edilir.

3.1.2. Uyumlu Varlıklar

Uygun varlıklar arasından, üç temel koşulu aynı anda sağlayan varlıklardır. Bunlar:

•  AB Taksonomisi veya BDDK teknik kriterlerine göre tanımlanmış bir çevresel hedefe somut katkı sağlama,

•  Diğer çevresel hedeflere önemli bir zarar vermeme (DNSH – Do No Significant Harm),

•  Asgari sosyal güvenlik ve insan hakları standartlarına uyum gösterme (örneğin işçi hakları, ayrımcılık, vergi uyumu).

Bu üç kriteri birlikte sağlayan varlıklar, “uyumlu varlık” olarak kabul edilir ve Yeşil Varlık Oranı hesaplamasında dikkate alınır.

3.1.2.1. Teknik Kriterler

Uyumlu varlıkların değerlendirilmesinde esas alınan teknik kriterler, Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ’inin 6’ncı maddesinde yer almaktadır. EK: 1 Yeşil Varlık Oranı-Teknik Tarama Kriterleri dokümanında açıkça belirtildiği üzere, ekonomik faaliyet türlerine göre belirlenen kriterleri karşılayan faaliyetlere yönelik krediler, Tebliğ’in 7’nci maddesinde belirtilen çevreye önemli zarar vermeme (Do No Significant Harm- DNSH) ilkesine ve 8’inci maddesinde yer alan asgari güvenlik önlemleri (sosyal güvenlik standartları) kriterlerini birlikte yerine getirdiği takdirde “uyumlu varlık” olarak sınıflandırılacaktır.

Bu uyumlu varlıklar, yeşil varlık oranı hesaplamasının pay kısmında yer alacak ve bu sayede bankaların sürdürülebilirlik performansları değerlendirilecektir. Söz konusu teknik kriterler, uyumlu varlıkların çevresel niteliklerini somutlaştırmak ve ölçülebilir hale getirmek amacıyla esas alınır.

Bununla birlikte, bankaların bu kriterlerin sağlandığını kanıtlamaları gerekmektedir. Bu kapsamda, uygunluk durumunun tevsiki, bağımsız doğrulayıcı raporlar (örneğin; karbon ayak izi raporu, fizibilite çalışması) ya da yeşil bina ve altyapı projelerine yönelik geçerli akreditasyonlar ve sertifikalar (örneğin LEED, BREEAM) gibi dokümantasyonlarla gerçekleştirilmelidir.

Söz konusu belgelerin düzenli olarak güncellenmesi ve denetim mercilerine sunulmak üzere erişilebilir biçimde saklanması, bankaların yasal yükümlülükleri arasındadır.

Bu madde uyarınca, yeşil varlık oranı kapsamında dikkate alınacak çevresel hedefler şunlardır:

•  İklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması,

•  İklim değişikliğine karşı uyum kapasitesinin artırılması,

•  Kaynak verimliliği ve atık azaltımı yoluyla döngüsel ekonomi modeline geçişin teşvik edilmesi,

•  Su ve deniz kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi ve korunması,

•  Hava, su ve toprak kirliliğinin önlenmesi ve kontrol altına alınması,

•  Biyoçeşitliliğin korunması ve ekosistem hizmetlerinin yeniden kazanımı.Yeşil varlık oranının hesaplanmasında uyumlu varlık olarak dikkate alınacak finansal varlıkların, Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ’de tanımlanan çevresel hedeflerden bir veya daha fazlasına önemli düzeyde katkı sağlaması gerek- mektedir. Bu katkının geçerli kabul edilebilmesi için, ilgili varlıkların Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu tarafından belirlenecek teknik tarama kriterlerini karşılaması zorunludur.

3.1.2.2. Çevreye Önemli Zarar Vermeme

Uyumlu varlıkların, yeşil varlık oranına dahil edilebilmesi için, çevreye önemli zarar vermeme (Do No SignificantHarm – DNSH) kriterini yerine getirilmesi şarttır. Bu ilke doğrultusunda yapılan değerlendirmelerde, yalnızca faaliyetin doğrudan çevresel etkileri değil, aynı zamanda bu faaliyetin ürünlerinin yaşam döngüsü boyunca oluşturduğu tüm çevresel etkiler de göz önünde bulundurulmaktadır.Vadeli varlıkların, vadesi süresince çevreye önemli zarar vermeme kriterini sağladığının teyit edilmesi ve bu kriterlerin izlenmesi, sürecin takip gerektiren temel unsurlarındandır. Bu süreç, bankaların, söz konusu varlıkların çevresel etkilerini sürekli olarak değerlendirerek, belirli aralıklarla bu değerlendirmeleri güncellemeleri gerektiğini ifade eder.

3.1.2.3. Asgari Sosyal Güvenlik Standartları

İlgili faaliyetlerin ve tarafların, insan hakları, iş sağlığı ve güvenliği gibi asgari sosyal güvenlik standartlarına uyması zorunludur. Uyumlu varlıkların belirlenmesi ve bu varlıklara ilişkin finansal tutarların hesaplanmasında Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu tarafından belirlenen asgari sosyal güvenlik standartları esas alınır. Kurul, gerektiğinde yetkili kamu otoriteleri tarafından yayımlanan standartların uygulamaya alınmasına karar verme yetkisine sahiptir. Bankalar, asgari sosyal güvenlik standartlarını değerlendirme süreçlerinde, bir varlığın söz konusu sosyal güvenlik standartlarına uygunluğunu belgelemek ve bu belgeleri denetim mercilerine sunmaya hazır şekilde saklamakla yükümlüdür.

Özellikle vadeye bağlı varlıklarda, ilgili standartlara uyumun sadece başlangıçta değil, varlıkların vadesi boyunca sürdürülmesi ve bu uyumun düzenli aralıklarla teyit edilerek izlenmesi esastır. 

3.1.2.4. Kullanım Yeri Tespit Edilemeyen Krediler

Tebliğ’in 9’uncu maddesi gereğince, kullanım yeri belirlenemeyen işletme sermayesi kredileri, son mali yıl cirosunun en az %90’ını uyumlu varlıklardan elde eden ve son bir yılda yenilenemez enerji kaynaklarından herhangi bir gelir elde etmemiş işletmelere kullandırıldığında, yeşil varlık oranının hesaplanmasında uyumlu varlık olarak kabul edilir.

4. Raporlama Yükümlülüğü

Tebliğ’in 10’uncu maddesi gereğince, bankalar, yeşil varlık oranına dair hesaplamalarda yer alan tüm varlıkların belgelendirilmesi, sınıflandırılması, izlenmesi ve denetlenmesi gibi süreçleri kurmakla yükümlüdür. Bunun yanı sıra, bu süreçlerle ilgili politikaların tahsis edilmesi, veri tabanlarında gerekli düzenlemeleri yaparak raporlama sisteminin kurulmasından sorumludurlar. Raporlar, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu tarafından belirlenen zaman dilimlerinde sunulmalıdır. Kurul, bankaların türü ve büyüklüğüne göre raporlama yükümlülüklerini farklılaştırma yetkisine sahiptir.

BDDK’ya yapılacak raporlama, 30 Haziran 2025 tarihinde başlayacaktır ve bu yükümlülük, Tebliğ’de geçici madde 1 olarak yer almaktadır. Bu tarihe kadar bankaların, belge ve süreç yönetimi sistemlerini oluşturup, raporlamaya esas olan bilgileri hazırlamaları beklenmektedir.

5. İkincil Anahtar Performans Göstergeleri

BDDK, bankaların çevresel sürdürülebilirliğe katkılarının ölçülmesinde ikincil anahtar performans göstergelerini, aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:

•  Uyumlu Varlıklar / Uygun Varlıklar Oranı

•  Uygun Varlıklar / Toplam Varlıklar (Yeşil Varlıklar) Oranı

Bu göstergeler, finansal kuruluşların portföy yapılarındaki sürdürülebilir finansman düzeyini daha detaylı analiz etmeye olanak tanımaktadır. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, ulusal taksonomiye uyum doğrultusunda; bankaların sadece bilanço içi değil, nakit akım tabloları, gelir-gider hesapları, bilanço dışı varlıkları ile alım-satım portföylerinde izlenen finansal araçlar gibi farklı veri setleri üzerinden de yeni anahtar performans göstergeleri tanımlayarak bu göstergelere ilişkin raporlama yükümlülükleri getirme yetkisine sahiptir.

6. Alt Sınırlar ve Hedefler

BDDK, bankaların çevresel sürdürülebilirlik performanslarını daha etkin bir şekilde izlemek ve düzenlemek amacıyla Yeşil Varlık Oranı ve diğer anahtar performans göstergelerine ilişkin alt sınırlar ve hedef oranlar belirlemeye yetkilidir. Bu sınırlar ve hedefler her banka için farklılaştırılabilecektir.

Uyumsuzluk durumunda ise şu önlemler meydana gelebilir:

•  İlave sermaye yükümlülükleri getirilmesi,

•  Sürdürülebilirlik politikalarının gözden geçirilmesi ve yenilenmesi zorunluluğu,

•  Faaliyet kısıtlamaları, yaptırımlar ve diğer benzer düzenleyici sınırlamalar.

Bu düzenlemeler, bankaların yeşil finansman stratejilerinin etkinliğini artırarak, sürdürülebilirlik hedeflerine uyum sağlamalarını teşvik edecektir.

7. Yeşil Varlık Oranı Hesaplanması

Hesaplama; uyumlu varlıkların, toplam yeşil varlık kapsamındaki varlıklara oranlanmasıyla gerçekleştirilir.

Yeşil Varlık Oranı =Uyumlu Varlıklar Uygun Varlıklar

7.1. Hesaplamaya Dahil Edilen Kalemler

7.1.1. Pay (Üst Kısım): Uyumlu Varlıklar

•  Teknik tarama kriterlerine uygun olan,

•  Çevresel hedeflere önemli katkı sağlayan,

•  Çevreye önemli zarar vermeme (DNSH) ilkesine uyan,

•  Asgari sosyal güvenlik standartlarını sağlayan varlıklar.

Bu varlıklar için bankaların:

•  Uygunluk belgeleri,

•  Bağımsız doğrulayıcı raporlar (örneğin: çevresel etki değerlendirmesi, enerji verimliliği etütleri),

•  Uluslararası geçerliliği olan sertifikalar (örneğin: BREEAM, LEED, EDGE) sunmaları gerekir.

7.1.2. Payda (Alt Kısım): Yeşil Varlık Oranı Kapsamındaki Toplam Varlıklar

•  Konsolide olmayan bilançoda yer alan tüm bilanço içi finansal varlıklar,

Ancak aşağıdakiler hariç tutulur:

•  Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinden olan alacaklar,

•  Merkez bankalarından olan alacaklar,

•  Uluslararası kuruluşlardan olan alacaklar,

•  Alım-satım amaçlı finansal varlıklar.

Payda hesaplanırken, kalan varlıkların itfa edilmiş maliyetle ölçülen brüt tutarı esas alınır. 

8. Yeşil Varlık Oranı Hesaplama Örneği

8.1. Uygun Ama Uyumlu Olmayan Varlık Senaryosu

Senaryo:

Bir banka, özel bir sağlık hizmetleri şirketine yeni bir hastane yapımı için 200 milyon TL’lik kredi vermiştir.

Proje:

•  Yeni bina inşaatıdır.

•  Enerji verimliliği hedeflenmiş, LEED Gold sertifikasına uygun şekilde tasarlanmıştır.

•  Faaliyet, BDDK EK-1 dokümanına teknik olarak uygundur.

•  Bu nedenle verilen kredi, uygun varlık sayılır.

Ancak;

•  Binada jeotermal ya da güneş gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının entegrasyonu sağlanmamıştır.

•  Soğutma ve ısıtma sistemlerinde yüksek enerji tüketimi olan sistemler tercih edilmiştir.

•  İnşaatı yürüten taşeron firmalardan biri, kayıt dışı işçi çalıştırma ve uzun çalışma saatleri nedeniyle geçmişte ceza almıştır.Projenin çevresel hedeflerle uyumu, çevreye önemli zarar vermeme ve asgari sosyal güvenlik standartları gibi diğer unsurlar da dikkate alındığında kredi uygun varlık sınıfına girse de uyumlu varlık olarak kabul edilemez.

Banka tarafından verilen 200 Milyon TL’lik kredi uygun varlık olarak sınıflandırılır; ancak yalnızca 40 milyon TL’lik kısmı, üç temel koşulu (teknik kriterler, çevreye önemli zarar vermeme ve asgari sosyal güvenlik standartları) sağladığı için uyumlu varlık sayılır.

Uygun Varlık: 200 Milyon TL

Uyumlu Varlık: 40 Milyon TL 

Yeşil Varlık Oranı = Uyumlu Varlıklar Uygun Varlıklar = 40 Milyon TL 200 Milyon TL = %20

Bu hesaplama, bankanın potansiyel yeşil portföyünün beşte birinin gerçekten uyumlu olduğunu gösterir. Bu ayrımları detaylı bir şekilde ele almak, bankaların yaptığı yatırımların gerçekten sürdürülebilir olup olmadığını anlamak için kritik öneme sahiptir. Bu yaklaşım, bankaların yalnızca teknik uygunluğu değil, aynı zamanda projelerin toplumsal ve çevresel etkilerini de göz önünde bulundurarak daha bütünsel bir değerlendirme yapmalarına olanak tanır.

9. Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliği’nin Sektöre Etkisi

Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ, bankacılık sektöründe çevresel sürdürülebilirlik odaklı yapısal bir dönüşümün önünü açmakta ve bankaların çevresel olarak sürdürülebilir ekonomik faaliyetlerin finansmanına katkısını ölçmeyi amaçlamaktadır. Tebliğ kapsamında bankalar, portföylerinde yer alan varlıkları uygunluk ve uyumluluk esaslarına göre sınıflandırmak ve Yeşil Varlık Oranı (YVO) başta olmak üzere belirlenen anahtar performans göstergeleri çerçevesinde raporlamakla yükümlüdür.

Tebliğ’in sektöre başlıca etkileri şu şekilde özetlenebilir:

•  Düzenleyici Uyum ve Performans Ölçümü: Yeşil Varlık Oranı ve ilişkili göstergeler, çevresel sürdürülebilirlik açısından bankaların portföy yapısını sayısal olarak ifade etme ve sektörel karşılaştırmalar yapabilme olanağını sağlar.

•  Sermaye ve Risk Politikalarının Gözden Geçirilmesi: BDDK, Yeşil Varlık Oranına ilişkin alt sınırlar ve hedefler belirleyebilir; bu eşiklere uyumsuzluk durumunda ilave sermaye yükümlülükleri, politika revizyonları ve faaliyet sınırlamaları gibi düzenleyici tedbirler uygulanabilir.

•  Stratejik Yönelimlerin Yeniden Yapılandırılması: Sürdürülebilirlik kriterlerinin içselleştirilmesi, bankaların kredi politikalarından bilanço yönetimine kadar çok sayıda alanda yeniden yapılanma gerektirir.

Bu durum, çevresel etkisi yüksek sektörlerden düşük etkili faaliyetlere doğru sermaye kaydırılmasını teşvik eder.

•  Şeffaflık, Karşılaştırılabilirlik ve Yeşil Aklamanın Önlenmesi: Uygun ve uyumlu varlık ayrımının raporlanması, bankaların yalnızca çevresel sürdürülebilirlik potansiyeli taşıyan faaliyetlere değil, aynı zamanda mevcut teknik yeterlilikleri ve sosyal güvenlik standartlarıyla gerçek anlamda sürdürülebilir nitelik taşıyan faaliyetlere ne ölçüde finansman sağladığını ayrıntılı biçimde ortaya koyar.

Bu ayrım, teknik kriterleri karşılamayan veya DNSH (Çevreye Zarar Vermeme) ilkesine ve Asgari Sosyal Güvenlik Standartlarına uyumsuz faaliyetlerin yeşil varlık olarak sınıflandırılmasının önüne geçerek, yeşil aklama riskini sistematik olarak sınırlar. İşlevselliği ise, veri doğruluğu, bağımsız denetim kapasitesi ve raporlama süreçlerinde şeffaflık ilkelerine uyumla doğrudan ilişkilidir.

•  Ölçeklenebilirlik ve Risk-Temelli Farklılaştırma Yaklaşımı: Yeşil Varlık Oranı ve ikincil performans göstergelerine ilişkin alt sınır ve hedefler, bankaların ölçekleri, iş modelleri, faaliyet yoğunlukları ve çevresel risk maruziyetleri dikkate alınarak kurum bazında farklılaştırılabilecektir.

Böylece, bankacılık sektöründe ölçüye ve etkiye göre uyarlanmış sürdürülebilirlik uygulamaları geliştirilebilir; finansal sistemin yeşil dönüşümünü destekleyecek politikalar daha etkili bir şekilde hayata geçirilebilir.

Kaynakça

• Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ, (R.G. 11.04.2025 / 32867),
• EK:1 Teknik Tarama Kriterleri, EK: 2 Çevreye Zarar Vermeme (DNSH) Kriterleri, EK: 3 Asgari Güvenlik Önlemleri, (27.09.2023),https://www.aso.org.tr/uploads/1/ui/49-10_25_23-90806024724.pdf

Kaynak: Lebib Yalkın Aylık Mevzuat Dergisi Mayıs 2025

Yazar: Begüm Güven